İktidarı sona eren Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın hayatındaki en belirleyici anlardan biri, yaşadığı yerden binlerce kilometre uzakta gerçekleşen bir trafik kazasıydı.
Beşar Esad için Suriye Devlet Başkanlığı’na giden yol, ağabeyi Basil’in 1994’lerin başlarında Şam yakınlarında geçirdiği bir trafik kazasında hayatını kaybetmesiyle açıldı. O devirde Beşar Esad, Londra’da göz hastalıkları uzmanlığı eğitimi alıyordu.
BABASININ 29 YILLIK MİRASI
Beşar Esad, 1965’te Hafız Esad ve Anisa Makluf’un çocuğu olarak dünyaya geldi.
Esad ailesinin bağlı olduğu Alevi toplumu Suriye’deki en dezavantajlı kümelerden biriydi ve bu durum nedeniyle çok sayıda Alevi Suriye Ordusu’na katıldı. Hafız Esad da bir subay ve Baas Partisi’nin sıkı bir destekçisi olarak ortaya çıktı ve 1966’da Savunma Bakanı oldu.
Hafız Esad 1971’de Suriye Devlet Lideri oldu ve bu unvanı 2000 yılındaki vefatına dek 29 yıl boyunca taşıdı.
Ülkesini demir yumrukla yöneten Hafız Esad, muhalefeti bastırdı ve demokratik seçimleri reddetti. Lakin dış siyasette pragmatik bir çizgide ilerledi. Sovyetler Birliği ile ittifak yaparken, 1991’deki Körfez Savaşı’nda ABD öncülüğündeki koalisyona dahil oldu.
TIP EĞİTİMİ İÇİN LONDRA’YA GİTTİ
Siyaset ve askerlikten uzak farklı bir yol seçen Esad, tıp alanında ilerlemeye karar verdi. Şam Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra Londra’daki Western Göz Hastanesi’nde göz hastalıkları uzmanlığı yapmak için 1992’de İngiltere’ye taşındı.
2018’deki BBC imali “Tehlikeli bir Hanedan: Esadlar” isimli belgesele nazaran İngiliz müzikçi Phil Collins’e hayran olan Esad, Batılı paha yargılarını benimsedi.
Beşar Esad, gelecekteki eşi Esma el Akhras ile Londra’da tanıştı. Esma el Akhras, King College’ta bilgisayar mühendisliği okuyordu ve daha sonra bir yüksek lisans programı için Harvard Üniversitesine kabul edildi. Fakat hayatı, kısa müddet sonra farklı bir yola girdi.
Hafız Esad’ın ikinci oğlu olan Beşar Esad, ağabeyi Basil’in gölgesi altında kalmıştı. Basil’in Ocak 1994’teki mevti Beşar Esad’ın hayatını değiştirdi. Londra’dan geri çağrıldı ve Suriye’nin bir sonraki lideri haline getirilmesine başlandı.
YENİ BİR DÖNEM
Hafız Esad’ın 2000 yılında ölmesinin akabinde Beşar Esad başa geçti. 34 yaşındaki Beşar Esad, Suriye anayasasındaki 40 yaş gerekliliği değiştirildikten sonra ülkenin lideri oldu.
Devlet başkanı olduktan aylar sonra, Esma Akhras ile evlendi. Hafız, Zein ve Kerim isimli üç çocukları oldu.
Başta, Beşar Esad’ın siyasi ıslahat ve medya özgürlüğü söylemi Suriyelilere umut oldu. Liderlik metodu ve Esma’nın Batılı eğitimi yeni bir periyodun işareti üzere görülüyordu.
Bu esnada Suriye’de “Şam Baharı” diye bilinen bir uygar tartışma ve tabir özgürlüğü ortamı oluştu. Ama güvenlik güçleri 2001’de muhaliflere baskı ve tutuklamalara geri döndü.
Beşar Esad, özel kesimin gelişmesini teşvik eden kısıtlı ekonomik ıslahatlara da gitti. Liderliğinin birinci yıllarında kuzeni Rami Makluf büyük bir ekonomik imparatorluk kurdu.
ABD AMBARGOSU
Eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri’nin suikastı Beşar Esad üzerinde daha fazla baskı yarattı.
2003’teki Irak Savaşı, Beşar Esad ve Batılı idareler ortasındaki alakaların bozulmasına sebep oldu. Suriye lideri, Irak’ın ABD öncülüğündeki işgaline karşıydı. Kimi kesitler tarafından bu tavır, Suriye’nin bölgede Amerikan müdahalelerinin bir sonraki gayesi olması kaygısıyla açıklandı.
Aralık 2003’te ABD, Şam’a çeşitli münasebetlerle ambargo uygulamaya başladı. Münasebetlerin sebebi yalnızca Irak ile değil, Suriye’nin Lübnan’daki varlığıyla da bağlantılıydı.
Şubat 2005’te bölgedeki en önemli Suriye karşılarından biri, eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri başşehir Beyrut’un merkezindeki şiddetli bir patlamayla suikasta uğradı. Bu olayın akabinde dikkatler Suriye ve müttefiklerine çevrildi.
Lübnan’de büyük şovlar düzenlendi ve Şam’a yönelik memleketler arası baskı artırıldı. Bu durum da Suriye’nin Lübnan’daki yaklaşık 30 yıllık askeri varlığının bitmesini beraberinde getirdi.
Suçlamalara rağmen, Esad ve Lübnan’daki esas müttefiki Hizbullah, Hariri’nin öldürülmesiyle ilgili tezleri reddetti. Özel bir memleketler arası mahkeme bir Hizbullah üyesini 2020’de bu kabahatten mahkum etti.
‘ARAP BAHARI’
Beşar Esad’ın iktidarının birinci 10 yıllık periyodunda Suriye’nin İran ile alakaları güçlendi, Katar ve Türkiye’yle alakalar de gelişti. Lakin bu durum değişecekti. Riyad’ın başta Esad’a verdiği dayanağa rağmen, Suudi Arabistan ile ilgiler inişli çıkışlıydı.
Beşar Esad genel olarak dış siyasette babasının müsaadeden yürüdü, direkt askeri çatışmalardan kaçınırken, dikkatli hareketler yaptı.
İktidardaki birinci 10 yılının akabinde, muhalif sesler bastırılmaya devam edilirken, Esad’ın idaresi otoriter olarak tanımlanabilirdi.
Aralık 2010’da eşi Esma Esad Vogue mecmuasına konuştu ve konutlarının “demokratik” yönetildiğini söyledi.
Aynı gün Tunuslu seyyar zerzevat satıcısı Muhammed Bouazizi, bir bayan polisin kendisine tokat atmasından sonra kendini yaktı ve Tunus’ta, Devlet Başkanı Zin El Abidin Binali’nin devrilmesiyle sonuçlanan halk ayaklanması başladı.
Tunus’taki ayaklanma, beklenmedik bir biçimde Arap dünyasındaki ihtilal hareketlerine ilham verdi ve Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn ve Suriye’ye yayıldı.
Mart 2011’de “Çölde Bir Gül” başlığıyla yayımlanan (ve sonradan geri çekilen) Vogue röportajında Suriye “bombalı akınlardan, tansiyonlardan ve adam kaçırmalardan uzak bir ülke” diye tanımlanmıştı. Bu imaj, sonraki aylarda çok değişti.
Mart ayının ortasında, başşehir Şam’da bir şov yapıldı ve günler sonra güneydeki Dera kentinde duvarlara Esad tersi sloganlar yazan çocukların tutuklanmasından sonra protestolar başladı.
Suriye halkına iki hafta sonra konuşan Esad, parlamentoda Suriye’yi gaye alan “komployu” boşa çıkarma kelamı verirken, çok sayıda insanın muhtaçlıklarının karşılanamadığını da kabul etti.
Dera’da güvenlik güçlerinin göstericilere ateş açması, hareketleri daha da ateşledi ve çok sayıda kentte Esad’a istifa davetlerinde bulunulan şovlar düzenlendi. Şiddetle karşılık verilen hareketlerden “dış güçlerin güdümündeki sabotajcılar ve casuslar” sorumlu tutuldu.
Aylar içinde, bu vaziyet hükümet güçleri ve ülke genelinde silaha sarılan muhalifler ortasındaki bir çatışmaya evrildi.
MEZHEP AYRIMI DERİNLEŞTİ
Çatışma giderek büyürken, memleketler arası güçlerin artan müdahaleleriyle, BM’nin tahminine nazaran meyyit ve yaralı sayısı on binlerden, yüz binlere yükseldi.
Rusya, ve İran tarafından desteklenen silahlı örgütler Esad güçlerinin yanında müdahil olurken, Türkiye ve Körfez ülkeleri silahlı muhalif kümelere dayanak verdi.
Esad tersi şovlarda başta herkes için demokrasi ve özgürlük davetleri yapılırken, mezhepçilik tekrar su yüzüne çıktı ve birtakım muhalif örgütler, hükümeti Alevi azınlığı, Sünni çoğunluğun üzerinde tutmakla suçladı.
Bölgesel müdahaleler mezhep ayrımını daha da ortaya çıkardı. İslamcı güçler Alevilere karşı bir tavır takınırken, Hizbullah öncülüğündeki İran’a sadık Şii milisler Esad idaresine takviye olmak için ülkeye akın etti.
Komşu Irak’ta IŞİD örgütü yükselişe geçmişti. Örgüt Suriye’de de toprak kazanmak için iç savaştan faydalanarak Suriye’nin doğusundaki Rakka’yı başşehir ilan etti.
Ağustos 2013’te, Şam yakınlarında muhaliflerin elinde olan Doğu Guta’da yüzlerce kişi kimyasal hücum sonucu hayatını kaybetti.
Batılı güçler ve Suriyeli muhalif kümeler ataktan Esad idaresini sorumlu tuttu. Şam tezleri kabul etmese de, memleketler arası baskı ve tehditler karşısında kimyasal silah stoğunun imha edilmesine onay verdi.
Ancak bu, öteki kimyasal hücumlar da dahil olmak üzere, Suriye savaşındaki katliamlara son vermedi. BM kurumları, çatışmanın tüm taraflarını cinayet, azap ve tecavüz de dahil savaş kabahatleri işlemekle itham etti.
2015’te ülkenin büyük kısımlarının denetimini yitiren Esad idaresi çöküşün eşiğine gelmiş üzereydi. Lakin Rusya’nın askeri müdahalesi gidişatı bilakis döndürdü ve Beşar Esad, değerli bölgeleri geri kazandı.
ŞAM ELE GEÇİRİLDİ
2018-2020 ortasında bölgesel ve memleketler arası mutabakatlarla hükümet güçlerinin Suriye’nin büyük kısmına hakim olduğu, İslamcı muhalif örgütler ve Kürt milislerin doğu ve kuzeydoğuda denetimi paylaştığı bir tertip ortaya çıktı.
Bu muahedeler Esad’ın pozisyonunu kuvvetlendirdi ve basamaklı olarak Arap diplomasi sahnesine geri döndü. Suriye, 2023’te Arap Birliği’ne yine girdi ve Arap ülkeleri Şam’da büyükelçiliklerini tekrar açtı.
Suriye’de son yıllarda berbatlaşan ekonomik krize rağmen, Esad, iktidarına karşı en büyük meydan okumadan sağ çıkmış üzere görünüyordu.
Fakat Ekim 2023’te Hamas ve İsrail ortasında Gazze’de yaşanan savaşın tesirleri süratle Lübnan’a, bilhassa de Esad’ın müttefiki Hizbullah’a yayıldı.
Hizbullah çatışmada büyük kayıplar verdi ve örgütün lideri Hasan Nasrallah hayatını kaybetti.
Lübnan’da ateşkesin başladığı gün militan İslamcı Heyet Tahrir eş Şam öncülüğündeki aksi kümeler bir akın düzenleyerek ülkenin en büyük kenti Halep’i ele geçirdiler.
Esad karşıları, Hama’yı ve öbür kentleri alırken, güney bölgeleri hükümetin elinden kayıp gitti.
Başlıca müttefikleri İran ve Rusya yardımına koşamayacak durumdayken, Esad’ın pozisyonu tehlikeye girdi ve 27 Kasım’da başlayan atak, başşehir Şam’ın ele geçirilmesi ve Beşar Esad’ın ülkeyi terk etmesiyle sona erdi.
Beşar Esad Suriye’yi terk etti
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.