‘Sivrisinekler’ seyircisini farklı bir tecrübeye çağırıyor

Yazarın metni parçacık fiziğine yatırdığı ve aslında rejideki incelikli metoforları oluşturan şey Alice’in Cenevre’de CERN’de (Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi) çalışıyor olması. İlah cisimciği desem daha kolay aklınıza gelecek şeyin havalı ismi Higgs Bozon’u ve Alice bunun üzerine çalışıyor. Gerçek dünyamızda olagelen bu bilimsel deneyler için çok üst seviye bilim insanları çalışmakta ve büyük bir ekonomik yatırım ve iş birliği ile sürdürülmekte olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı bugün İsviçre-Fransa hududunda, yerin 103 metre altında şurası, 27 metre uzunluğunda dev mıknatısların olduğu tünellerden oluşuyor. Nasıl? Çok etkileyici değil mi?

Yönetmen oyuna hazırlanırken evvel kendi fizik çalışmış, sonra gruba seminer vermiş. Diyor ki; evet hakikaten fizik mevzularında çalışma yaptım. Babamın fizik öğretmeni olması hayatın tatlı bir rastlantısal ya da yardımcısıydı diyebilirim. Evvel mesleğin olsun sonra tiyatro yap denmiş biri olarak bir yıllık mühendislik maceramın olması ve çağdaş fizikle olan ilgimin hiç kopmaması bana kolaylık sağladı tabi. Tahminen de aşkı başlatan da buydu. Bilgilerimi yenilemem gerekiyordu. Babamdan kaynak yardımı aldım ve çok sayıda okuma yaptım. En keyifli tarafı da grubumla masa başı çalışmasının birinci günleri fizik dersi vererek geçti. Temel kavramlardan başlayarak çağdaş fiziğe kadar bir seminer hazırlığı yaptım ve ders yaptık. En son lisede bırakılmış fizik dersinden yıllar sonra en keyifli hatırlamayı yaşadılar diyebilirim.

Yazar metinde hiç boşluk bırakmadığı üzere Alice’in ismini da rastlantısal seçmiyor. Deneylerden birinin ismi Alice. Metinde ismi geçen Atlas yazılımı da diğer bir deneyin ismi. Oyunda bu deneyin başarıldığı sahne epey hareketli, heyecan verici. Karen’ı en güçlü haliyle bize gösteren an deneyin yürütücülerinden Gavriella (Ümran İnceoğlu) onu tanıdığı an. Haber spikeri Lara Gallagher’ın (Pınar Pamuk) böylesi olağan üstü bir bilim olayını yerinden canlı sunuşunun çabucak akabinde ‘‘basit bir röntgenden sonra Rus aksağını ile konuşan çocuğu’’ anons etmesi ise medyanın ve haberciliğin dünyanın her yerinde tıpkı olduğunun bir göstergesi güya.

Alice’in sevgilisi Henri (Ahhan Şener) sivrisineklerin hayat döngüleri üzerinde çalışan, sıtma başta olmak üzere çok sayıda hastalığa deva arayan bir böcek bilimci. Bu güzel Fransız sevgili oyunda iki kız kardeş ortasındaki hesaplaşmada üzücü halde hırpalanıyor. Jenny’nin en savunmasız kaldığı anları, oyunun en etkileyici ve eğlenceli sahnelerini bu ikilinin bar sahnesinde görüyoruz. Bize metinde sivrisineklerden birinci defa Henri bahsediyor. Oyuna ismini metaforik bir yerden veren sivrisineklerin çarpışması kadar bir enerjiyi aklınızda tutun.

Yönetmene de bunu sordum; Oyunun ismi oyun hakkında aslında gerçek bir paralellik göstermiyor. Lakin müellifin zekice yaptığı kurguda oyunun içinde iki üç yerde aslında oyunun nereden geldiği ile ilgili göndermeler var. Bulmaca üzere düşünmek lazım. Seyircinin oyunun sonunda ‘‘hımm anladım’’ diyebileceği bir isim bence.

Bir de Luke’un gitmekten nefret ettiği okulunda en büyük dayanağı öbür ergenikus Natalie (Pınar Demiral) var ki ona yardım eli uzattığı sırada hayatta beklemediği en büyük birinci kazığı da ondan yiyor. İkisi ortasındaki bağlantı yeni çağın metotlarını içeriyor. Eğlenceli, sürprizli, tuhaf bir arkadaşlık. İkinci perdede Luke kadar seyirciye de karşıt köşe yapıyor Natalie.

Karakterlerin yanında okuduğunuz isimler onlara hayat veren oyuncular. Oyuncuların birbiriyle yakaladığı ahenk ve oyunun çekirdeğini oluşturan çarpışmalardaki güçleri oyuna hizmet ederken bu seçimlerin hiç de rastgele olmadığı anlaşılıyor. Oyunculuklara hayran kalacaksınız. Ve direktör diyor ki bu rastlantısal bir durum değil. Grubunu nasıl kurduğunu anlatıyor.

Doğru bir cast yani oyuncu seçimi yapmak çok değerli. Kurum içinde çok sayıda oyuncu var. Dikkat edecek çok kriterimiz oluyor. Kimi oyuncuların devam etmekte olan oyunları oluyor. Ve bazen birlikte çalışmak istediğim oyuncu için tabiri caiz ise kurumla sıkı pazarlıklar yapıyorum. Her direktörün kendi kurduğu dünya içinde belirlediği bir castı vardır. Kendince en doğrusudur. Başımda bu oyuna ait kurduğum dünyada oyuncularıyla birlikte yapıyorum bunu. Grup kurmak olarak isimlendirdiğim ve özendiğim şey takımın yalnızca oyunculuk maharetleri değildir. Sinerji, ahenk, ahenkle yol alabilmesi, kulisinin âlâ olması oyunun muvaffakiyetini getirir. O kulisin ne kadar uyumlu çalışıldığı, gücü, eğelenebilmesi, memnunluğu ile muvaffakiyet gelir. Rejiyi inşa ederken de parçacıklardan, yörüngelerden ilerlediğim için grubun bunları biliyor olması provaların çok daha anlaşılır ve sağlıklı gitmesini sağladı.

Oyun epeyce çağdaş bir yerden cinsel yolla bulaşan virüs için rahim ağzı kanserinden koruyan HPV aşısından bahsedilirken, öbür tarafta bebeklere yapılması kaide olan aşının yaptırılmamış olması ikilemini seyircinin kucağına bırakıyor. Tekraren tüp bebek denemesi sonrası sahip olunan, teknolojinin son derece işin içine girdiği bir gebelikte ultrasonun ziyanlı olabileceğinden korkan bir bayan gösteriyor. Ve çok sayıda denetimsiz bilgiye ulaşım yolu olan internetin nasıl kullanılacağını sorgulatıyor. Ve diğer büyük tartışma konusu ‘‘kimler anneliğe uygundur?’’ sorunun karşılığı herkesin kendi vicdanına kalıyor. Bayan doğum uzmanı ve tüp bebekle yıllarca uğraşmış biri olarak yıllarca bu kaosunun içinde yaşadım. En büyük rakibim Dr. Google oldu. Benim için çok anlaşılabilir bu zıtlıklar seyirciye hayli sarsıcı ya da saçma gelebilecektir. Ancak gerçek.

İklim krizine olan hassasiyet, sigara tersliği yeni jenerasyonun taşıyıcılığında Luke üzerinden seyirciye ulaştırılıyor. Oyunun broşüründe ‘‘İki kız kardeş Alice ve Jenny ortasındaki çarpışma mı, protonlar ortasındaki çarpışma mı daha kuvvetli?’’ sorusunu sormuş direktör, oyunu seyrettikten sonra karar sizin. İnsan ömrü uzadıkça daha çok karşımıza çıkan Demansın insan seçmediği, beyninin gri hücrelerini Nobel Ödülü’nü almaya yaklaşacak kadar çok çalıştıran bir bayanı da bulabilecek olma ihtimali, sert bir gerçeğin daha fark edilmesini sağlıyor. Ergen zorbalığına birkaç farklı biçimiyle şahit olurken ebeveynlerin bu mevzuda ne kadar bocaladığını, çocukların nasıl yalnızlık çektiğini de seyrediyoruz. Güçlünün zayıfı yok ettiği evrim teorisi de elimizdeki kartlardan bir oburu. Ayrıyeten oyuna dünyanın yok oluş formlarını de kesinlikle çalışıp gelin.

Oyun meydan sahnede oynanıyor. Tüm reji buna uygun çalışılmış. Yani oyun seyircilerin ortasında oynanıyor. Sahnede olan her anın en yakın tanığısınız. Birtakım planlarda bir oyuncunun sırtını seyrediyorken başkasını tam karşıdan görüyorsunuz. Salondaki öteki seyircilerle göz gözesiniz, tepkilerinizi birbirinizi görerek veriyorsunuz. Etkileşimi yüksek, tesiri farklı bir tecrübe. Karşıdan setretmeye alışık olduğumuz sahne nizamın ismi İtalyan Sahne. Meğer burası bir arena. Bu sahneleme oyuncu için epeyce zorlayıcı oyundan, andan asla kopamaz. Ve Sivrisinekler oyuncuları siz yokmuşsunuz üzere, oyunun kendi gerçekliğinde 2 perde, toplam 2 saat inanılmaz bir performans sergiliyorlar. Muharririn sahiciye yakın kurmacasına oyuncuların katkısı tartışmasız çok büyük. Seyirci olarak oturduğunuz yerden onlara elinizi uzatsanız değecek kadar yakındasınız ve kalp atışlarını, akan teri, göz yaşının tuzunu hissedebilirsiniz. Pardon o tuzlu, ıslak şey sizin göz yaşınızın da olabilir.

Yönetmen meydan sahne ile ilgili reji tecrübesini şöyle anlatıyor; en keyifli ve oyuncaklı kısmı meydan sahnede bu rejiyi yapmaktı. Metnin içeriği ve kurgusu bana en başından itibaren meydan sahneyi hayal ettirdi. Tekst içinde geçen bütün fizik kavramlarının karşılığıydı. Atom modelindeki yörüngeler ve hareket eden parçacıklar aklımdaydı. Oyuncuları daima o dairesel yapıda hayal ettim. Tekste en düzgün hizmet eden yer ve sahne olarak düşündüm. Benim için de gruptaki oyuncu arkadaşlarım için de meydan sahne tecrübesi birinciydi. İtalyan sahnede oynama alışkanlığını kırmak en zorlusu oldu. Seyirciyle burun buruna bir performansta sahicilik, sadelik, seçilmiş anlar ve yaratılmış oyunculuk gerektiriyor. Oyuncunun sesini kullanma tekniğinden, kendini gösterme isteğine her alışkanlık kırılması gereken hallerdi. Reji masasından değil salonun her yerinden onları izledim ve mizansenleri her açıdan görünür kılmanın yollarını aradım, birlikte bulduk.

Oyunda Ali Gökmen Altuğ ile birlikte, direktör yardımcısı olarak Aslıhan Kandemir ve Buket Kubilay çalıştı. Dramaturg Özge Ökten Yılmaz, oyunu çeviren Ekin Tunçay Turan. Dekor ve ışık için isimde sürpriz yok Cem Yılmazer. Kostüm dizaynını Gamze Kuş yaparken, ses efekt dizaynını direktörle birlikte Metin Küçükyılmaz yaptı. Görüntü ve görsel tasarım da Enes Altuğ Avşar’a ilişkin. Oyunun reji asistanlığını ise Pınar Pamuk ve Sefa Turan yaptı.

Çok sorular sordum ve usanmadan hepsine yanıt verdi sevgili Ali Gökmen Altuğ, çok teşekkürler. Size olağanüstü seyirler diliyorum. Oyunun seyahati uzun sürsün, çok sayıda seyirciye ulaşabilsin. Tüm grubu huzurunuzda bir kere daha avuçlarım acıyana kadar alkışlıyorum. Oyunun prova süreci ve seyirciye teslimi ile ilgili sorduklarımın yanıtları da burada.

Oyunun planlanan prova başlangıcı çok canımızı yakan Şubat zelzelesi ile tıpkı tarihlere denk gelince, hepimizin heyecanı, çalışma dileği doğal olarak söndü. Birinci ön görülen prömiyer tarihimiz Nisan 2023 iken tabi ki tüm hayatın durduğu anda tiyatrolar için de durum farklı olmadı. Tekrar provalara başlasak da oyunumuzu yeni döneme bırakmak üzere son iki sahne dışında oyunu düzgün bir formda çalışıp yaz ortası verdik. Bu ortada ben Cumhuriyetimizin 100. Yılı için, İBB Kent Tiyatroları’nın, büyük projesi ‘‘Bu Memleket Bizim’’ yapıtında, dört direktörden biri olarak çalışmaya devam ettim. Ekim başından itibaren dekor, kostüm, ışık, efekt üzere rejinin öbür ögeleriyle tamamlandı.

Bu oyunun farklılıklarıyla, ihtimamı ile seyirciyle uzun soluklu buluşması devam eder umarım. Çok emek var tabi ki. Oyunu prömiyer yaptıktan sonra birinci iki haftasında oyunu seyretmeye devam edip, notlarımı almaya devam eden bir direktörüm. Bu oyuncu arkadaşlarım tarafından da istenen, beklenen bir alışkanlık. Bir oyuna gelmesem ‘‘neredeydin?’’ diye hesap sorarlar hatta. Oyunu takip etmemin nedeni oyuncuların everilmesini, seyirciyle olan seyahati, değişimleri görmek benim için çok heyecan verici olmasıdır. Aslında ben oyunu prova sürecinden itibaren oyuncularıma emanet ediyorum. İçimize sinen, güzel çalışılmış işlerde prömiyerde rahatlıkla alkışlıyorum. Rol artık sahnede oyuncunundur. Onlara inancım ve itimadım tamdır.