Milletlerarası Tiyatro Olimpiyatları Ve Işıldayan Türkiye

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Olimpiyat sözü doğaldır ki akla birinci spor faaliyetlerini getiriyor. Halbuki ben size tiyatroya ilişkin bir olimpiyattan bahsedeceğim. Pandemiyle birlikte kesintiye uğrasa da bu yıl onuncusu düzenlenen Uluslararası Tiyatro Olimpiyatları Macaristan’ının başşehri Budapeşte’de gerçekleşti. Ve bu büyük şölenin final projesinde Türkiye kusursuz bir performans gösterdi.

İlk olarak Tiyatro Olimpiyatları fikri ünlü Yunan tiyatro direktörü Theodorus Terzopoulos tarafından 1994 yılında ortaya atıldı. Ve bir yıl sonra hayata geçti. O vakitten günümüze dünyanın önde gelen tiyatrolarının en güzel performanslarını sergiledikleri büyük bir aktifliğe dönüştü. Bu projenin kurucusu ortasında kimler yok ki Japonya’dan Tadashi Suzuki, Amerika’dan Robert Wilson, Almanya’dan Heiner Müller Antunes Filho Brezilya’dan, Yuri Lyubimov Rusya’dan, Tony Harrison İngiltere’den ve Nuria Espert İspanya’dan say say bitmez. Tiyatro Olimpiyatlarına ‘‘Milenyum’a Geçiş’’ projesi olarak bakıldı.

Uluslararası Tiyatro Olimpiyatları’nın birincisi 1995 yılında, global tiyatronun beşiği olan Yunanistan’ın Delphi kentinde gerçekleştirildi ve teması ‘‘Trajedi Sanatı’’ idi. Tiyatro Olimpiyatlarının ardındaki ana fikir, tiyatro hakkında çoklukla farklı ve hatta birbirine zıt görüşlere sahip olan çeşitli tiyatro okullarını bir ortaya getirmek ve tiyatro sanatkarları ortasında kültürlerarası ağ oluşturmayı teşvik etmekti. Hala bu anlayışta devam eden ve kurumsallaşan bir yapı.

1999’da Japonya’da yapılan ve iki ay süren ikinci olimpiyat için belirlenen tema ise ‘‘Umut Yaratmak’’ olmuştu. 2001 yılında 3. Milletlerarası Tiyatro Olimpiyatları Rusya’da yapıldı. İki ayı aşkın bir periyoda yayılan şenlik bu kere ‘‘Halkın Tiyatrosu’’ teması üzerine odaklanıyordu.

Ve dördüncüsü ise 2006 yılında İstanbul’da gerçekleşti. Olimpiyatların fikri başkanı Terzopoulos, Türkiye ve Yunanistan’dan sanatkarların rol aldığı, bilinen en eski tiyatro oyunlarından biri olan ‘‘Persler’’ i sahneye koydu ve ‘‘Sınırların Ötesi’’ni tematik isim olarak belirledi. İstanbul’da gerçekleşen olimpiyatlarda o yıl, doğumunun 100. yılında Samuel Beckett ve vefatının 75. yılında Lorca, oyunlarıyla anıldı ve 15. İstanbul Tiyatro Şenliğiyle birlikte ilerleyen olimpiyatlar 22 gün müddetince seyircisini memnun etti.

2019 Tiyatro Olimpiyatları’nın ise farklı bir özelliği vardı zira tarihinde birinci sefer birebir anda iki ülkede, iki kent oyunlara mesken sahipliği yapmıştı; Rusya’da St. Petersburg ve Japonya’da Toga.

Sonra ortaya pandemi girdi ve bir mühlet orta verilen Memleketler arası Tiyatro Olimpiyatları profesyonel komitesi Macaristan’a 10. Milletlerarası Tiyatro Olimpiyatları’na mesken sahipliği yapma hakkını verdi. Böylelikle Macar tiyatro ömrünün ve Madách Memleketler arası Tiyatro Buluşması‘nın (MITEM) memleketler arası alanda tanınmasına aracılık etmiş olacaktı. Geçtiğimiz Nisan, Mayıs ve Haziran aylarını kapsayan çok uzun soluklu bu olimpiyat 2023 içinde gerçekleşmiş oldu. Türkiye ismine çok onur verici bir performans da bu projedeydi. İşte artık size asıl bunun öyküsünü anlatmak istiyorum. Yazımın sonunda projenin içindeki isimlerden biri olan, dramaturg Prof. Dr. M. Melih Korukçu ile yaptığımız sohbeti aktaracağım.
Ama evvel biraz daha mevzuya hâkim olabilmeniz için bilgiler paylaşmamda sakınca yok sanırım.

Organizasyon yöneticilerinden Valery Fokin pandemi sırasında verdiği röportajında;

“‘‘Her Olimpiyatın bir sloganı vardır. 2023’ün mottosu ne olacak şimdi bilinmiyor. Çılgın bir dünyada yaşıyoruz ve o yıl bizi neyin beklediğini bilmiyoruz. 2023’teki aktifliğin ismi ne olabilir? Bilmiyoruz. Her şey olabilir. Artık çözebiliriz fakat değişebilir. Şimdilik umarım hayatta oluruz, sağlıklı oluruz ve dünya gelişir. Attila Vidnyánszky katiyen iletisi verecek ve kusursuz olacak. Ayrıyeten eminim ki Rusya’daki Olimpiyatlar üzere bu aktiflik de Macaristan’da o denli bir halde düzenlenecek ki performanslar yalnızca Budapeşte’de değil kırsala da ulaşacak Olimpiyatlardan tüm ülke etkilenirse büyük bir aktiflik olur’’ demişti. O denli de oldu. Yalnızca tüm araştırmalarıma karşın bu yılın tematik ismini bulamadım.

Olimpiyatlar sırasında çok sayıda oyun izleme talihine sahip seyircilerin yanı sıra çeşitli ülkelerden seçilen okullar da final projesi için Macaristan’ının yolunu tuttular. Bu yıl on farklı ülkeden üniversitenin yer aldığı tertibe Türkiye’den İstanbul Aydın Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Drama ve Oyunculuk Bölümü davet edildi. Budapeşte Tiyatro ve Sinema Sanatları Üniversitesi’nin davetlisi olarak Macaristan’da düzenlenen Memleketler arası 10. Tiyatro Olimpiyatları’nda öğrenciler ve eğitimciler inanılmaz bir süreç yaşadılar.

2023 yüz yılların kutlamalarına denk geliyor sanırım; Türkiye için özel bir ehemmiyete sahip 100. yıl projelerini heyecanla beklerken, Macaristan’ın ünlü muharriri İmre Madach‘ın da 200. doğum yıldönümüydü. Bu kapsamda Budapeşte Tiyatro ve Sinema Sanatları Üniversitesi tarafından muharririn en kıymetli yapıtı olan ‘‘İnsanın Trajedisi’’ isimli oyunu çerçevesinde Madach Projesi düzenlediler. Müellif, aristokrat, şair, avukat ve siyasetçi Madach bu oyunu 1861 de yayınladı.

İnsanın Trajedisi Macar edebiyatının en kıymetli yapıtlarından biri kabul edilmektedir. Yaklaşık 4000 satır uzunluğunda bir şiirdir. Direktörlüğünü Attila Vidnynszky’nin üstlendiği “The Tragedy of Man” isimli oyun hem milletlerarası hem de Macar tiyatro öğrencilerinin iştirakiyle 23 Haziran 2023’te görkemli bir prömiyer gerçekleştirdi. Prömiyer için başlangıçta planlanan Thlia Theatre oyunun gücünün sahne ve seyirci kapasitesi olarak gerisinde kalınca oyun Budapeşte’de Obudai Adası’nda eski bir gemi fabrikasında sergilendi. Bu heyecan veren dev projenin her adımını ve ayrıntılarını sohbetimizde okumanızı isterim. Mükemmel fotoğraflar da yedi saatlik gerçek bir tiyatro maratonun gözünüzde canlanmasına biraz da olsa yardım edecektir.

Drama ve Oyunculuk Kısım Lideri Prof. Dr. Mehmet Birkiye’nin direktörlüğünü üstlendiği oyunun dramaturgisini Prof. Dr. M. Melih Korukçu, koreografisini Prof. Dr. Tuğçe Tuna, oyunun müziklerini Öğr. Gör. Atilla Gündoğdu, ışık dizaynını Cem Yılmazer, dekor ve kostüm dizaynını Şirin Dağtekin Yenen, maske dizaynını Ayten Öğütçü, oyunun asistanlığını ise Öğr. Gör. Gülşah Fırıncıoğlu yaptı. Mehmet Birkiye, Türkiye’nin çok kıymetli ve başarılı direktörlerinden biridir. Ödülleriyle, ürettikleriyle, yetiştirdikleriyle Türkiye’nin talihidir. Kurucusu olduğu kısmın öğrencileriyle yaptığı bu projenin Madach’da parlamış olması tabi ki sürpriz değildi.

Sohbetin sonunda ismi sıkça geçecek olan dahi direktör Attila Vidnyánszky’nin biyografisini ekledim. Muvaffakiyetlerin ya da birçok yerin tıpkı anda hocası, yöneticisi olmanın liyakatten geçtiğini hatırlayalım istedim.

Bu kadar uzun soluklu bir projeden yorgun argın dönen ve öğrencilerinin final ödevlerini hararetle değerlendirirken ricamı geri çevirmeyen sevgili Melih’e ve projede emeği geçen tüm hocalarıma ve oyuncu arkadaşlarımıza sonsuz teşekkürler.

Bu yıl onuncusu Budapeşte’de gerçekleşen Milletlerarası Tiyatro Olimpiyatları’na Türkiye’den İstanbul Aydın Üniversitesi Tiyatro Kısmı katıldı. Bu projeye nasıl seçildiniz?

Bu projeye dört kıtadan ve on ülkeden üniversite öğrencileri davet edildi. Seçilen ülkelerin drama ve oyunculuk kısmı öğrencileri bu olimpiyat içerisinde müellif Madach’ın 200. doğum günü için hazırlanmış alt bir proje için çalıştılar. Projenin artistik yöneticiliğini direktör Attila Vidnyánszky yaptı. Öncesinde onunla birlikte çalışan büyük bir takımın titiz elemeleri sonrasında davet edilecek üniversiteler muhakkak oluyor. Üslup birliği birinci önceliklerden olabilir. Polonya, Yunanistan, Mısır, Fransa, İngiltere, Kanada, Gürcistan… çok sayıda ülkeden bu seçimler yapılıyor. Olimpiyatlar üç ay sürüyor, Madach projesi final çalışması olarak yapıldı. İnsanın trajedisi her okulun yaptığı işlerin yedi saatlik bir gösterimi haline geldi ve olimpiyatların kapanış yapıtı olarak sergilendi.

İnsanın Trajedisi Macar tiyatrosu için epeyce kıymetli bir eser. İçeriğinden ve müellifinden bahsedebilir misin?

İnsanın Trajedisi muharririn en kıymetli yapıtı bizim ülkemizde çok bilinmemekle birlikte aslında Goethe’nin Faust’uyla ve çeşitli kült metinlerle kıyaslandığında Avrupa’da bilinirliği olan bir metin. Yaklaşık 4000 dizelik bir dramatik şiir aslında. Devrin biçimsel özellikleri taşıyan, ana karakterleri de Âdem, Havva ve Lucifer’in olduğu teatral örgüde oluşturulmuş dramatik bir metin. Bildiğim kadarıyla Macaristan’da orta öğretimde okunması mecburî bir metin. İnsanın dünya üzerindeki seyahatini anlatıyor. Tek ilahlı dinlerin öyküleriyle başlıyor, Âdem ve Havva’nın yaradılışı, cennetten kovulması, akabinde insanlığın dünya üzerindeki tarihi gelişimi bir ana izlek olarak takip ediyor.

Yazar bu olimpiyatlar için de Macar kültür ömrü için de değerli. Daha evvel bu çalışma sinemaya de çekilmiş. Tabi dramatik ve uzun bir şiir olduğu için epey zorlayıcı bir metin. O şiirsel lisan nedeniyle kimi vakit çeviri zorlukları yaşandığını söylemek mümkün. Bu öbür ülkelerin direktörleriyle yaptığımız toplantıların da ortak konusuydu. Her ülke şiirden ödün vermemek ismine çevirilerde dramatik yapıyı bozmaktan telaş etmişlerdi. Tahminen Macar lisanı için çok daha şiirsel olan yanı tüm takımların en zorlandığı kısım olarak hafızalarımızda kaldı.

Türkiye olarak İstanbul’da geçen ‘‘Konstantinopolis’’ kısmını çalıştınız. Takım olarak nasıl bir hazırlık yaptınız? Oyunun çıkması ne kadar vaktinizi aldı?

Oyunda toplam 15 epizot var, birinci 3 epizotta Macar tiyatro okulunun öğrencileri yer aldı, Mısır’dan gelen okul Mısır’da geçen kısmı, Yunanistan’dan gelen okul Atina’da geçen epizotu, Milano’dan gelen bir okul Roma’da geçen kısmı, Konstantinapol’de geçen kısmı da İstanbul Aydın Üniversitesi öğrencileri tamamladı.

Metinde İstanbul’da geçen kısım Profesör Mehmet Birkiye’nin rejisi ile aşağı üst 4 aylık bir süreçte hazırlandı. Metin çok güç olmasına karşın çok titiz bir dramaturji çalışması yaptık. Bu kısmıyla ben ilgilendim. Zira metinde bize tandık olmayan Hristiyanlığa ait kavramları da içerdiği için kültürel bir alt yapı oluşturabilmek ismine hem müellifi tanımak hem o devrin ruhunu yansıtışını anlamak ismine çok önemli bir araştırma süreciyle başladık işe.

Mehmet Birkiye’nin sahneleme için oluşturduğu bir kadro reji izleklerini takip ettik. Bunlardan bir tanesi aşık geleneği, bir oburu İstanbul’un aslında artık kültürel olarak ulaştığı nokta, aslında bunu söylerken kastettiğim alt kültürler tarafından istila edilen bir kültüre dönüşmesi. Oyunun 7. Kısmında İstanbul Haçlılar tarafından yağmalanıyor, yani İstanbul Bizans’ken Haçlı orduları tarafından yağmalanışını izliyoruz. Reji önermesinin çekirdeklerinden biri ‘‘Hangi İstanbul ve nasıl bir İstanbul?’’ Bu nedenle çok hoş besteler yapıldı, oyunumuza özel müzikler yapıldı. Okulumuzda dersler veren Atilla Gündoğdu tarafından bestelenen müziklere, bir Yunan kilise koro müziği ve bir gazel de eklendi. Koreografimiz de çok beğenildi, Tuğçe Tuna yaptı. Bu türlü bir gruptan epey seyredilesi bir yapı ortaya çıktı. Davet edilen okullar içinde en çok beğenilen birinci üçte bizim epizot yer aldı. Yunanistan kümesinin modülü harikaydı, Gürcistan grubu de dans tiyatrosu formunda hazırlanmıştı ve çok beğenildi. Türk tiyatrosunda çok başarılı projeler yapan Mehmet hocamızın yaptığı reji neredeyse hiçbir değişikliğe uğramadan 7 saatlik yapıtın içinde yerini aldı. Bu bizim için tüm takım olarak onurlandırıldığımız ve en memnun olduğumuz anlardan biriydi.

Farklı lisanda ve reji anlayışıyla ortaya konulan kısımların bir ortaya getirilmesi ve 7 saatlik gerçek bir maratonu andıran oyunun direktörü hakkında ne söylemek istersin?

Metin evresinde daha sıkıntı bir proje olduğunu söylemek mümkün 15 epizottan yedincisi yani Konstantinapol’de geçen kısım İstanbul Aydın Üniversitesi tarafından hazırlandı. Proje şöyle gerçekleştirildi aslında birkaç günlük bir prova sürecinin akabinde her kısmın yetkili hocası kendi kısım tanıtımını yaptı, akabinde o kısmın sahnelemesi izlendi. Böylelikle bir gün içerisinde 15 kısım ardada sunulmuş ve sahnelenmiş oldu. Oranın artistik yöneticisi ve çok kıymetli bir tiyatro direktörü olan Atilla Beyefendi bütün bu kısımların öğrencilerini prova sürecine aldı. 10-14 günlük prova süreciyle bütün bu kısımları birbirine entegre etti.

Tüm okullar ellerinden geleni yapmıştılar. Atilla Bey’in bir dahi olduğunu vurgulamak isterim. Muazzam kalabalık bir oyuncu takımı ve farklı reji anlayışlarını bir ortaya getirdi. Kendisi Macar ulusal tiyatrosunun yıllardır baş yöneticisi, Macar ulusal Madach Tiyatro Festivali’nin ve Tiyatro Olimpiyatları’nın artistik yöneticisi. Ayrıyeten Budapeşte’de bulunan Tiyatro ve Sinema Üniversitesini de mütevelli heyet lideri.

Sizin Madach Projeniz dışında 3 ay süren bu olimpiyatta öteki neler yapıldı? Halkın ilgisi nasıldı?

Bu olimpiyatlara Suziki’den Gobel’e çok değerli direktörlerin geldiğini biliyoruz. 3 aya yayılan bu müddette Macar seyircisi çok büyük tiyatro kümelerini ve direktörlerini seyretme talihine sahip oldular. Biz de orada olduğumuz müddette çok hoş işler seyrettik. Mesela bir tanesi Tibet Operasıydı. Orada kaldığımız 1 aylık mühlet içinde gözlemlediğimiz Budapeşte’de tiyatroya ilgi çok yüksek.

Türkiye’nin bu projede en çok beğenilen kısım olduğunu duydum. Emeği geçen herkesi gönülden tebrik ediyorum. Dilerim önümüzdeki dönem en azından sizin üretiminizi izleme bahtımız olur. Eklemek istediğin notlar var mıdır?

Kendi üniversitemiz ismine bu projedeki performansımız vaktin gerisinde olmayan, aktüel oyunculuk tekniklerini yakalamış bir tiyatro kısmı olduğumuzu doğrulamış olduk. Verdiğimiz eğitimin aslında ne kadar çağın ruhunu yakalayan bir eğitim olduğunu görmemizi sağladı.

Attila Vidnyánszky kimdir?

Macar tiyatro ve opera direktörü, öğretmen. 1964 yılında Berehove’de (Ukrayna) doğdu.
Uzhhorod Devlet Üniversitesi’nden Macar edebiyatı ve lisan bilimi kısmından mezun oldu (1985). İki yıl edebiyat ve tarih öğretmenliği yaptı. 1992 yılında Kiev’deki Karpenko-Kary Devlet Tiyatro ve Sinema Akademisi’nden tiyatro direktörlüğü kısmından mezun oldu.

1993 yılında Berehove’de kendi şirketi Gyula Illyés Macar Ulusal Tiyatrosu’nu kurdu ve hala ana direktörlüğünü yapıyor.

2004 yılında Macaristan Devlet Opera Binası’na Baş Yönetici olarak atandı. 2006- 2013 yıllarında Debrecen’deki Csokonai Ulusal Tiyatrosu’nun yöneticiliğini yaptı.

2013 yılından itibaren Ulusal Tiyatro Genel Müdürlüğü misyonunu yürütmektedir. 2014 yılında Ulusal Tiyatro’nun MITEM şenliğini (Madách Milletlerarası Tiyatro Buluşması) kurdu.

2023 yılından bu yana Milletlerarası Tiyatro Olimpiyatları Komitesi üyesi ve 2023 Budapeşte Tiyatro Olimpiyatları Sanat Direktörü olarak vazife yapmaktadır.

Ayrıca Kiev’deki Ulusal Akademik Tiyatro’da (Leszya Ukrayinka Tiyatrosu), St Petersburg’daki Alexandrinsky Tiyatrosu’nda ve Macaristan Devlet Opera Binası’nda direktörlük yapmıştır.
Performansları Stockholm’den Moskova ve Tiflis’e, Strasbourg’dan Nancy ve Kiev’e kadar Avrupa’yı gezdi.

Ukrayna’nın Liyakat Sanatkarı (2002), Meyerhold Mükafatı (2009, Moskova) ve Kossuth Mükafatı (2011) dahil olmak üzere birçok ödül aldı.

Filmleri ortasında Liberté 56, Geyiğe Dönüşen Çocuk sayılabilir.

Kiev’deki Karpenko-Kary Devlet Tiyatro ve Sinema Akademisi’nde ve Kaposvár Üniversitesi’nde oyunculuk dersleri verdi. 2020’den beri Budapeşte’deki Tiyatro ve Sinema Üniversitesi’nde direktörlük sınıfının ustasıdır.

2005’ten beri Macar Sanat Akademisi’nin üyesidir. 2008’de Macar Tiyatro Derneği’nin kurucu ortağıdır ve o vakitten beri de lideridir. 2010-2013 yılları ortasında İnsan Kaynakları Bakanlığı bünyesinde Tiyatro Sanatları Kurulu Başkanlığı da yaptı. 2020 yılından bu yana Budapeşte Tiyatro ve Sinema Üniversitesi’ni işleten vakfın İdare Konseyi Başkanı’dır.